Do narządów zmysłów należą:

• narząd wzroku

• narząd przedsionkowo - ślimakowy (statyczno - słuchowy)

• narząd powonienia

• narząd smaku

• narządy czucia powierzchownego i głębokiego.

Budowa oka, jego czynności i drogi wzrokowe z uwzględnieniem aparatu ochronnego oraz okoruchowego i jego unerwienia:

Narząd wzroku:

Gałka oczna - leży w oczodole na ciele tłuszczowym. Wyróżnia się na niej biegun przedni i tylny, oś zewnętrzna gałki ocznej i równik. Zawartość gałki ocznej otaczają trzy warstwy: zewnętrzna - błona włóknista, środkowa - błona naczyniowa i wewnętrzna - błona nerwowa.

Błona włóknista - jej przedni odcinek stanowi przezroczysta rogówka. Jej kształt jest zbliżony do szkiełka z zegarka. Nie ma ona naczyń krwionośnych ani chłonnych. Jej zadanie to przepuszczanie i załamywanie promieni świetlnych.

Twardówka - to większa, nie przezroczysta część błony włóknistej oka. Jej powierzchnia wewnętrzna jest przeważnie biała i jej przedni odcinek jest widoczny jako białko oka. Przy tylnym biegunie w twardówce znajduje się otwór sitowy przez który wchodzi nerw wzrokowy.

Błona naczyniowa - zaliczamy do niej naczyniówkę, ciało rzęskowe i tęczówkę.

Naczyniówka - to tylny, największy odcinek błony naczyniowej. Wyściela wewnętrzną powierzchnię twardówki od nerwu wzrokowego, przechodząc w ciało rzęskowe. Służy do odżywiania zewnętrznych warstw siatkówki.

Ciało rzęskowe - to część środkowa błony naczyniowej. Zawiera mięśnie gładkie o przebiegu rzęskowym i promienistym. Mięśnie te wpływają na stopień wypukłości soczewki w procesie akomodacji.

Tęczówka - leży między rogówką a soczewką i dzieli przestrzeń między nimi na przednią i tylną komorę oka. Komory są wypełnione cieczą wodnistą. Obie komory łączy źrenica - otwór znajdujący się pośrodku tęczówki.

Błona nerwowa - tworzy ją siatkówka. Pokrywa ona od wewnątrz naczyniówkę, ciałko rzęskowe i tęczówkę. Zewnętrzna powierzchnię siatkówki tworzy warstwa barwnikowa. Część przednia siatkówki jest niewrażliwa na światło i nosi miano ślepej. Od strony naczyniówki leży światłoczuła warstwa komórek zmysłowych zwanych pręcikami i czopikami, które sa receptorami bodźców świetlnych. Na całej siatkówce jest ok. 120 mln pręcików zawierających światłoczuły barwnik rodopsynę. Miejscem na siatkówce gdzie jest najwięcej czopków jest plamka żółta. Jest ich prawie 20 razy mniej niż pręcików. Zawierają jodopsyne, która wywołuje wrażenie różnych barw. Wypustki pręcików i czopków połączone są z komórkami nerwowymi dwubiegunowymi. Przed komórkami dwubiegunowymi leży warstwa komórek nerwowych zwojowych, których neuryty skupiają się w jedna wiązkę, tzw tarczę nerwu wzrokowego (plamka ślepa).

Nerw wzrokowy - przez kanał wzrokowy wchodzi do czaszki gdzie następuje skrzyżowanie włókien donosowych. W zawzgórzu włókna pasma wzrokowego tworzą synapsy z następnymi neuronami drogi wzrokowej. Wypustki tych neuronów biegną do korowych ośrodków wzrokowych. Część wypustek dochodzi do wzgórków górnych pokrywy śródmózgowia.

Aparat ruchowy oka - ruchy gałki ocznej wykonuje sześć mięśni:

Proste: górny, dolny, przyśrodkowy, boczny i skośne: górny i dolny. Mięśnie proste podnoszą i obniżają przedni biegun gałki ocznej oraz maja udział w przywodzeniu i odwodzeniu.

Mięśnie skośne wprowadzają nieznaczne ruchy obrotowe.

Aparat ochronny oka - gałka oczna przykryta jest z przodu powiekami. Powieka górna jest odgraniczona od ciała przez brew. Powieka dolna jest odgraniczona od policzka przez bruzdę powiekowo - policzkową. Z wolnych brzegów powiek wyrastają rzęsy. Powieki chronią gałkę oczna przed czynnikami szkodliwymi (ciała obce). ,ruganie odruchowe powiek (10-20 razy na minutę) powoduje oczyszczanie i zwilżanie wydzielina łzowa powierzchni gałki ocznej.

Spojówka - to przezroczysta blaszka łącznotkankowa, pokryta nabłonkiem wielowarstwowym. To narząd ochronny i wydzielniczy. Dzięki jej gładkiej i śliskiej powierzchni możliwe są ruch gałek. Oczyszcza rogówkę i pokrywa ja warstwa płynu łzowego, która chroni ją przed wysychaniem, zwiększa jej właściwości optyczne i pełni funkcję bakteriobójcza i odżywczą.

Narząd łzowy - składa się z gruczołu łzowego i dróg odprowadzających. Gruczoł łzowy leży w górnobocznym kącie oczodołu. Łzy wpływają do worka spojówkowego, stąd dostają się do punktów łzowych, na przyśrodkowych krawędziach powiek. Punkty łzowe to początek kanalików łzowych uchodzących do woreczka łzowego. Woreczek łączy się z przewodem nosowo - łzowym.

Narządy smaku i powonienia:

WĘCH - jest to zdolność reagowania na cząsteczki substancji wonnych unoszących się w powietrzu lub w wodzie z dala od silnego źródła. W ten sposób kontrolowane są substancje wchodzące do układu pokarmowego i oddechowego.

Narząd powonienia zlokalizowany jest w błonie śluzowej jamy nosowej, w jej części górnej pokrywającej przegrodę nosa i małżowinę nosową górną. Nabłonek węchowy zbudowany jest z trzech rodzajów komórek: podstawnych, podporowych i zmysłowych. Komórki węchowe mają kształt wydłużony i zaopatrzone są w proste włókienka zwane rzęskami węchowymi, które wystają nad powierzchnię nabłonka. Włókienka te reagują na zetknięcie się z cząsteczkami substancji wonnej. Wypustki dośrodkowe komórek przechodzą we włókna nerwu węchowego, wnikające przez otwory blaszki sitowej, do jamy czaszki do opuszki węchowej mózgu. Gruczoły węchowe wydzielają śluz zawierający pewną ilość substancji tłuszczowych, w śluzie tym rozpuszczają się cząsteczki substancji wonnych. Roztwór podrażnia chemicznie włoski komórek węchowych. Przez ciało komórki podrażnienie przenosi się wzdłuż gałązki nerwu węchowego do mózgu, gdzie powstaje wrażenie węchowe. Lepsze warunki do pobudzania komórek węchowych stwarza ruch powietrza, przy którym więcej cząsteczek substancji wonnej osadza się na powierzchni nabłonka zmysłowego.

SMAK- narząd smaku: kubki smakowe (chemoreceptory).

Receptorami saku są ogólnie mówiąc kubki smakowe występujące głównie na błonie śluzowej języka, a w mniejszej liczbie na podniebieniu miękkim, migdałkach na głośni i na tylnej ścianie gardła. Kubki smakowe zbudowane są z komórek smakowych i zrębowych. Najwięcej kubków smakowych jest na języku. Skupione są na koniuszku, po bokach i jego podstawie. Kubki smakowe osadzone są w brodawkach smakowych, małych uwypukleniach błony śluzowej.

Odpowiednio do kształtów noszą one nazwy:

• brodawki okolone - są umiejscowione na górnych powierzchni języka w pobliżu jego nasady w formie litery V.

• brodawki grzybowate - znajdują się w przedniej części języka i na jego brzegach między brodawkami nitkowatymi.

• brodawki liściaste - rozmieszczone są na brzegach bocznych tylnej ściany języka.

• brodawki nitkowate - które pełnią funkcję mechaniczną i są rozmieszczone równomiernie na całej powierzchni grzbietowej języka.

Kubki smakowe są złożone z grup smukłych komórek smakowych, ograniczających mały otworek smakowy. Każda komórka zaopatrzona jest we włókienko przewodzące bodźce do włókien smakowych nerwów czaszkowych: twarzowego, językowo gardłowego i bębenkowego, a od strony otworka kończy się pręcikiem smakowym. Bodźcem podrażniającym chemicznie komórki smakowe są roztwory spożywanych substancji w płynach pokarmu lub ślinie. Podrażnienie przebiegające drogą włókien nerwu językowo gardłowego oraz wzdłuż tzw. struny bębenkowej nerwu twarzowego przenosi się do ośrodków korowych , gdzie powstaje wrażenie smakowe. Substancje suche lub nie rozpuszczalne wrażeń smakowych nie wywołują.

Człowiek rozróżnia cztery podstawowe smaki: słodki, słony, kwaśny i gorzki. Smak słodki i słony odbierany jest przez brodawki leżące na końcu języka, kwaśny przez części boczne języka, a gorzki przez brodawki usadowione na nasadzie języka.

Biologicznie rola smaku polega na kontroli świeżości i przydatności pokarmu. Wrażenia smakowe pobudzają też na drodze odruchowej funkcję wydzielniczą gruczołów trawiennych, wzmagających proces trawienia.