Do ośrodków współczulnych rogów bocznych istoty szarej rdzenia kręgowego zalicza się:

• ośrodek naczynioworuchowy - leży w segmentach piersiowych i górnych lędźwiowych, podrażnienie powoduje skurcz mięśniówki gładkiej naczyń, wzmożone napięcie ścian tętnic oraz zmniejszenie ich światła

• ośrodek wydzielania potu - leży w segmentach piersiowych i górnych lędźwiowych, uszkodzenie prowadzi do zaburzeń lub zahamowania wydzielania potu

• ośrodek włosoruchowy - leży w segmentach piersiowych i górnych lędźwiowych, podrażnienie powoduje skurcz mięśni przywłosowych (tzw. jeżenie włosków i gęsią skórkę)

• ośrodek rzęskowo - rdzeniowy - umiejscowiony między segmentami C₈ a Th₁₂, podrażnienie powoduje rozszerzenie źrenicy i szpary powiek oraz wytrzeszcz gałki ocznej

• ośrodek hamujący wydalanie moczu - położony między segmentami Th₁₁ a L₃, u mężczyzn ośrodek ten ma również wpływ na wytrysk nasienia

• ośrodki współczulne dla narządów wewnętrznych znajdują się na całej długości jądra pośredniobocznego, lecz ich dokładna lokalizacja nie jest jeszcze poznana.

Część przykręgową części współczulnej stanowi parzysty pień współczulny. Odróżniamy w nim: 3 zwoje szyjne, 10 - 12 zwojów piersiowych, 3 - 5 zwojów lędźwiowych, zwykle 4 zwoje krzyżowe i 1 zwój nieparzysty guziczny. Zwoje te połączone są z gałęziami międzyzwojowymi.

Ze zwojów szyjnych oraz górnych piersiowych odchodzą nerwy sercowe, oddające dużą część włókien do serca i wielkich naczyń oraz do innych trzew jamy klatki piersiowej.

Zespół splotów przedkręgowych klatki piersiowej nosi nazwę splotu śródpiersiowego.

W jamie brzusznej sploty dzielimy na dwie części: splot trzewny i międzykrezkowy.

• splot trzewny - nazywany również słonecznym otacza pień tzrewny i tętnice krezkową górną. Zaopatruje trzewia parzyste jamy brzusznej oraz część- przewodu pokarmowego wraz z wątroba i trzustką.

• splot międzykrezkowy - zaopatruje pozostałą część- przewodu pokarmowego.

W miednicy małej znajduje się parzysty splot miedniczny. Przeznaczony on jest do odbytnicy, pęcherza moczowego i narządów płciowych.

Część współczulna przygotowuje organizm do obrony lub ucieczki. Pozbawienie ustroju wpływy układu współczulnego wywołuje szybkie wyczerpanie się pracy mięśniowej, spadek wydajności pracy komórek i zaburzenia w regulacji ciepła.

Układ nerwowy przywspółczulny:

Do cech charakterystycznych tego układu należy zaliczyć:

• występowanie neuronów ośrodkowych w pniu mózgu oraz części krzyżowej rdzenia kręgowego, a neuronów obwodowych w zwojach przedkręgowych lub ściennych

• większą liczbę włókien zazwojowych niż w układzie współczulnym

• wspólny przebieg W odpowiedzi włókien przywspółczulnych z niektórymi nerwami czaszkowymi i rdzeniowymi.

• wspólny mediator zarówno w włóknach przedzwojowych jak i pozazwojowych, jest nim acetyloholina

• omijanie przez włókna przedzwojowe zwojów pnia współczulnego.

Do ośrodków układu przywspółczulnego znajdującego się w pniu mózgu należą:

• jądro nerwu okoruchowego (III) - leży w nakrywce konarów śródmózgowia

• jądro nerwu twarzowego (VII) - leży w dolnym odcinku mostu

• jądro nerwu językowo - gardłowego (IX) - leży w rdzeniu przedłużonym

• jądro nerwu błędnego (X) - leży również w rdzeniu przedłużonym

Część krzyżowa układu przywspółczulnego obejmuje włókna przywspółczulne rozpoczynające się w jądrze pośrednio - przyśrodkowym leżącym w neuromerach S₂ - S_4. Włókna przyzwojowe oddzielają się od nerwów rdzeniowych jako nerwy miedniczne. Włókna pozazwojowe unerwiają narządy miednicy mniejszej oraz niektóre narządy w jamie brzusznej. Powodują one wzrost napięcia mięśni gładkich pęcherza moczowego i jelit, rozkurcz zwieraczy wewnętrznych odbytu, a także cewki moczowej, wzwód prącia i ejakulację.

Niektóre (bardziej znane) sploty:

• śródpiersiowy - unerwiający trzewia i naczynia klatki piersiowej

• trzewny (słoneczny) - unerwiający większość narządów jamy brzusznej

• międzykrezkowy - zaopatrujący dolną część przewodu pokarmowego

• miedniczy - unerwiający narządy miednicy małej

Część przywspółczulną układu autonomicznego określa się mianem cholinergicznej z uwagi na występowanie acetylocholiny w zakończeniach włókien nerwowych.

Część przywspółczulna zawiaduje procesami asymilacyjnymi. Działa ona trofotropowo, tzn. stymulująco na procesy odnowy poprzez hamowanie zużycia materii i energii a pobudzanie procesów przyjmowania, trawienia i wchłaniania pokarmów, czyli gromadzenia energii potencjalnej.