W skład układu oddechowego wchodzą drogi oddechowe, narządy wymiany gazowej oraz worki surowicze obejmujące te narządy. Drogi oddechowe dzielimy na górne i dolne. Do górnych zalicza się jamę nosową i gardło, a do dolnych - krtań, tchawicę i oskrzela. Narządem wymiany gazowej są płuca objęte przez opłucną - worki surowicze ułatwiające ruchy płuc w klatce piersiowej.

Płuca są niemal całkowicie pokryte opłucną. Składa się ona z dwóch blaszek: opłucnej ściennej opłucnej płucnej. Między tymi blaszkami znajduje się jama opłucnej. Opłucna ścienna przylega do wewnętrznej powierzchni klatki piersiowej, do narządów śródpiersia i przepony. Opłucna płucna otacza całą powierzchnię płuca (z wyjątkiem wnęki płuc) wnikając do szczelin międzypłatowych i z ich szczelin przechodzi z jednego płata w drugi. W jamie opłucnej znajduje się kilka mililitrów płynu surowiczego, który zmniejsza tarcie przy oddychaniu.

Budowa i funkcje górnych dróg oddechowych:

Początek drogi oddechowej stanowi jama nosowa. Przednią ścianę i odcinki przednie ściany bocznej jamy nosowej stanowi nos zewnętrzny. Mieści się on między wargą górną a czołem i z boków graniczy z policzkami. Miejsce w którym nos zewnętrzny łączy się z czołem nazywa się nasadą nosa. Powierzchnia dolna nosa zawiera dwa otwory noszące nazwę nozdrzy przednich, które stanowią wejście do jamy nosowej. Jama nosowa stanowi dwudzielną przestrzeń przedzielona w płaszczyźnie strzałkowej przegroda nosa. Na ścianie bocznej przegrody nosowej osadzone są trzy małżowiny: dolna, środkowa i górna. Jamy nosowe oraz łączące się z nimi zatoki przynosowe wyściela błona śluzowa. Czynnościowo błonę śluzową można podzielić na dwie części: okolicę węchową i okolicę oddechową.

Gardło stanowi wspólny odcinek dróg oddechowych i pokarmowych. Znajduje się do przodu od kręgosłupa i do tyłu od jam nosowych, rozciąga się od podstawy czaszki do IV kręgu szyjnego. Przestrzeń gardła dzieli się na trzy części: nosową, ustną i krtaniową. Przewód gardła wysłany jest błoną śluzową. Nad nią występuje błona włóknista gardła.

Błona mięśniowa gardła składa się z mięśni poprzecznie prążkowanych. Czynność tych mięśni pozostaje w związku z połykaniem pokarmy.

• część nosowa gardła - ściany jej są nieruchomo przymocowane do kości czaszki i dlatego jest ona zawsze otwarta. Na sklepieniu gardła znajduje się migdałek gardłowy, który u osób dorosłych niemal całkowicie zanika. W bocznych ścianach znajdują się ujścia trąbek słuchowych. W trakcie połykania ściany trąbki słuchowej rozchylają się i wyrównują ciśnienie w uchu środkowym.

• część ustna gardła - łączy się za pomocą cieśni gardzieli z jamą ustną. W tej część- i zachodzi proces zapobiegania przedostawania się treści pokarmowej do części nosowej gardła przy połykaniu.

• część krtaniowa gardła - w przeważającej części zalicza się do przewodu pokarmowego. Leży w tyle, za krtanią.

KRTAŃ - umieszczona jest do przodu od części krtaniowej gardła. Zawieszona jest za pomocą więzadeł i mięśni na kości gnykowej. Tylna powierzchnia krtani sąsiaduje z gardłem. Krtań ma szkielet składający się z chrząstek połączonych ze sobą stawami lub więzadłami. Tworzy go 9 chrząstek: trzy nieparzyste - tarczowata, pierścieniowata i nagłośniowa i trzy parzyste - nalewkowata, różkowata i klinowata.

Wnętrze krtani, zwane jama składa się z trzech części: górnej (przedsionka krtani), środkowej (głośni) i dolnej (jamy podgłośniowej).

• przedsionek krtani - rozpoczyna się wejściem krtani, odgraniczonym od przodu przez nagłośnię, z boku przez parzyste fałdy nalewkowo - nagłośniowe a od tyłu wcięciem międzynalewkowym. Granicę dolną przedsionka stanową fałdy kieszonki krtaniowej.

• głośnia - to największa część- jamy krtani. Znajduje się poniżej fałdów kieszonki krtaniowej. Szparę głośni odgraniczona fałdami głosowymi nazywa się częścią międzybłoniastą, a część tylną szpary, częścią międzychrząstkową.

• jama podgłośniowa - znajduje się poniżej fałdów głosowych i przechodzi w tchawicę.

W błonie śluzowej krtani znajdują się liczne gruczoły które swoja wydzielina zwilżają fałdy głosowe i całe wnętrze krtani. Krtań spełnia dwa zadania.

• ochrona dróg oddechowych przed wtargnięciem ciał obcych - aparat ochronny zaczyna funkcjonować dopiero kiedy ciała obce dotkną wejścia do krtani. Nagłośnia może pochylając się do tyłu, zamknąć wejście do krtani. Drugim czynnikiem zamykającym wejście do krtani jest przesunięcie się jej pod język i ucisk nasady języka na nagłośnię.

• wytwarzanie dźwięków - jest z tym związana przede wszystkim głośnia. Wytwarzanie głosu jest związane z drganiem warg głosowych w kierunku mniej więcej poprzecznym w stosunku do siebie. Przerywają one okresowo wdechowy prąd powietrza, wywołując dźwięk. Silniejszy napór powietrza na wargi głosowe powoduje zwiększenie siły głosu. Przy szeptaniu aparat głosowy krtani jest bezczynny. Powstawanie dźwięków w krtani jest możliwe dzięki jej mięśniom poprzecznie - prążkowanym.

Budowa i funkcje dolnych dróg oddechowych:

TCHAWICA - część podgłośniowa krtani przechodzi w tchawicę. Stanowi ona kanał długości 10 - 12 cm. średnica może się wahać od kilkunastu do przeszło 20 mm. Część górna tchawicy leży z przodu przełyku, natomiast część dolna schodzi do śródpiersia i kończy się podziałem na dwa oskrzela główne - prawe i lewe. Szkielet tchawicy składa się z 16 - 20 podkowiastych chrząstek, otwartych od strony grzbietowej. Wewnętrzną warstwę ściany tchawicy tworzy błona śluzowa, podobna w swej budowie do błony śluzowej krtani. Krtań z tchawica podczas połykania przesuwa się do góry. Tchawica może się również czynnie zwężać, co następuje podczas kaszlu.

OSKRZELA - tchawica w miejscu rozdwojenia dzieli się na dwa oskrzela główne. Oskrzele prawe ma przebieg bardziej stromy i światło nieco większe od lewego. Te warunki sprawiają że ciała obce łatwiej dostają się do oskrzela prawego niż lewego. We wnęce płucnej oskrzela główne wchodzą do miąższu płucnego, dzieląc się na oskrzela płatowe - trzy w płucu prawym i dwa w lewym. Oskrzela płatowe z kolei dzielą się na oskrzela segmentowe. Prawe płuco składa się najczęściej z 10 segmentów, a lewe z 8.oskrzela segmentowe przechodzą ostatecznie w oskrzelka. Oskrzelko może się dzielić jeszcze kilkakrotnie, przechodząc ostatecznie w oskrzelko końcowe. Na oskrzelkach końcowych kończą się drogi oddechowe.

PŁUCA - zachodzi w nich proces oddychania zewnętrznego. Płuca są to narządy parzyste (prawe i lewe) i leżą w jamie klatki piersiowej. Są oddzielone od siebie narządami śródpiersia, a od trzewia jamy brzusznej oddziela je przepona. Oba płuca na kształt ochronnego płaszcza obejmują serce.

Wklęsła podstawa płuca odpowiada wypukłości przepony i określana jest jako powierzchnia przeponowa. Boczna powierzchnia płuca nosi nazwę żebrowej, a przeciwległa jej powierzchnia to powierzchnia przyśrodkowa. Górny koniec płuca nosi nazwę szczytu płuca. Na powierzchni przyśrodkowej znajduje się wycisk sercowy w którym lezy serce objęte osierdziem.

Płuca dzielą się na płaty, oddzielone od siebie szczelinami międzypłatowymi. Płuco lewe ma jedna taka szczelinę, zwaną skośną. Dzieli ona płuco na płat górny i dolny. Płuco prawe natomiast ma oprócz szczeliny skośnej, jeszcze szczelinę poziomą. Dzielą one prawe płuco na płat górny, środkowy i dolny.

W płucach odróżnia się składnik oskrzelowy i składnik pęcherzykowy. Składnik oskrzelowy służy do przewodzenia powietrza i tworzy on w płucach silnie rozgałęzione drzewo oskrzelowe. Składnik pęcherzykowy utworzony jest z pęcherzyków płucnych, co pozwala na wymianę gazową między powietrzem oddechowym a krwią. Za właściwy miąższ płucny uważa się oskrzelka oddechowe i ich ostatnie rozgałęzienia - przewodziki pęcherzykowe. Końcowe odcinki przewodzików pęcherzykowych są często rozszerzone i określa się je mianem woreczków pęcherzykowych. Ściany przewodzików pęcherzykowych utworzone sa najczęściej z pęcherzyków płucnych.

PĘCHERZYKI PŁUCNE - to twory kuliste, otwarte do światła oskrzelek oddechowych lub przewodzików pęcherzykowych. Ich ściany tworzy nabłonek jednowarstwowy, otoczony siecią naczyń włosowatych, otrzymujących krew z krążenia małego. Przez cienki nabłonek pęcherzyków i śródbłonek naczyń włosowatych odbywa się wymiana gazowa.