Pod oponą twardą leży opona pajęcza lub pajęczynówka (arachnoidea). Jest to cienka beznaczyniowa błona od której odchodzą włókna łącznotkankowe do opony miękkiej.

Opona miękka (pia mater) to silnie unaczyniona błona, ściśle przylegająca do zewnętrznej powierzchni mózgowia i rdzenia kręgowego.

Opony są od siebie oddzielone szczelinowatymi przestrzeniami: jamą podpajęczynówkową (cavum subarachnoidale) i jamą podtwardówkową (cavum subdurale).

Przestrzenie podpajęczynówkowe mózgowia i rdzenia kręgowego oraz kanały i komory ośrodkowego układu nerwowego wypełnione są płynem mózgowo - rdzeniowym.

Płyn mózgowo - rdzeniowy (liquor cerebrospinalis) z komór bocznych półkul mózgowych przepływa do komory III międzymózgowia, a następnie do komory IV międzymózgowia. Z komory IV płyn może płynąć do kanału środkowego rdzenia kręgowego lub do jamy podpajęczynówkowej.

Zewnętrzna budowa rdzenia kręgowego i nerwy rdzeniowe:

Rdzeń kręgowy przypomina swym kształtem nieco spłaszczony walec o długości 40 - 45 cm, średnicy 1,5 cm i masie około 28 g. Dzielimy go na odcinek szyjny, piersiowy, lędźwiowy i guziczny. Odcinek szyjny rdzenia składa się z 8 segmentów a guziczny z jednego. Pozostałe odcinki tak jak w kręgosłupie: 12 - piersiowych, 5 lędźwiowych i 5 krzyżowych. Z każdego segmentu rdzenia kręgowego wychodzi jedna para nerwów rdzeniowych. Z 31 segmentów wychodzi 31 par nerwów. Segment rdzenia razem z parą wychodzących z niego nerwów nazywa się neuromerem. Na rdzeniu kręgowym powstają dwa zgrubienia: w odcinku szyjnym i lędźwiowym.

Na przedniej powierzchni rdzenia kręgowego znajduje się głęboka szczelina pośrodkowa przednia, a na powierzchni tylnej bruzda pośrodkowa tylna. Dzielą one rdzeń na dwie symetryczne połowy. Każda z nich ma bruzdę bruzdę boczna przednią i tylną.

Od rdzenia kręgowego odchodzi zazwyczaj 31 par nerwów rdzeniowych:

• 8 par nerwów szyjnych (nervi cervicales)

• 12 par nerwów piersiowych (nervi thoracici)

• 5 par nerwów lędźwiowych (nervi lumbales)

• 5 par nerwów krzyżowych (nervi sacrales)

• 1 para nerwów guzicznych (nervi coccygei)

Nerwy rdzeniowe powstają w kanale kręgowym z połączenia korzenia brzusznego i grzbietowego rdzenia. Powstały z połączenia korzeni pień nerwu rdzeniowego ma długość ok. 1 cm i jest nerwem mieszanym. Zawiera włókna ruchowe, czuciowe i autonomiczne.

Każdy nerw rdzeniowy w obrębie otworu międzykręgowego dzieli się na cztery gałęzie: grzbietową, brzuszną, oponową i łączącą.

• gałęzie grzbietowe - zawierają włókna ruchowe, czuciowe i autonomiczne. Unerwiają skórę grzbietu, mięśnie głębokie grzbietu oraz częściowo szkielet kręgosłupa i jego połączenia. Te gałęzie zachowują podział segmentowy.

• gałęzie brzuszne - również zawierają włókna czuciowe, ruchowe i autonomiczne. Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych, w przeciwieństwie do gałęzi grzbietowych wymieniają pomiędzy sobą włókna tworząc parzyste sploty: szyjne, ramienne, lędźwiowe i krzyżowe.

Splot szyjny - oddaje gałęzie do skóry szyi, mięśni kończyny górnej oraz do mięśni szyi. Najdłuższy nerw tego splotu - przeponowy - schodzi do jamy klatki piersiowej i oddaje przeponie włókna ruchowe i informacyjne.

Splot ramienny - znajduje się w jamie pachowej unerwia przede wszystkim skórę kończyn górnych i dołu pachowego oraz mięśnie działające na staw ramienny i pozostałe stawy kończyn górnych.

Splot lędźwiowy i krzyżowy - ich nerwy zaopatrują skórę i mięśnie kończyny dolnej, mięśnie dna miednicy, skórę narządów płciowych zewnętrznych oraz kończyn dolnych. Największe nerwy splotu lędźwiowego to kulszowy i lędźwiowy, a splotu krzyżowego to nerw kulszowy.

Gałąź oponowa - wraca do kanału międzykręgowego i unerwia czuciowo i autonomicznie opony rdzenia, okostną oraz naczynia kanału kręgowego.

Gałąź łącząca - składa się z włókien autonomicznych, które biegną do zwojów współczulnych lub przywspółczulnych, oraz włókien pozazwojowych, biegnących z pnia wspólczulnego do nerwu rdzeniowego.